We wcześniejszych wpisach wskazałam kto ma prawo do zachowku oraz jak uniknąć płacenia zachowku. Przyszła więc pora na bliższe zapoznanie Was z jedną z podstaw do pozbawienia prawa do zachowku, a więc wydziedziczeniem.
Wydziedziczenie nie jest pominięciem kogoś w testamencie, jak często ludzie myślą. Jest to pozbawienie osób uprawnionych prawa do zachowku. Aby było skuteczne, musi zostać dokonane w testamencie i być oparte na ustawowych przesłankach.
Przesłanki wydziedziczenia określono w art. 1008 k.c. I tak podstawę wydziedziczenia może stanowić:
a) Uporczywe postępowanie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego wbrew woli spadkodawcy (a więc np. nadużywanie alkoholu czy narkotyków, prostytuowanie się, życie na cudzy rachunek przy jednoczesnym uchylaniu się od pracy zarobkowej, działalność przestępcza). Ważne jest, aby spadkodawca dał wyraz nieakceptowaniu sposoby życia uprawnionego do zachowku, a ten mimo wszystko postępował w podobny sposób uporczywie, a więc w sposób stały i ciągły. Pamiętać przy tym należy, że działalność uprawnionego do zachowku może być uznana za podstawę wydziedziczenia tylko wtedy, gdy jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
Prowadziłam kiedyś sprawę Klienta, którego chciał wydziedziczyć jego ojciec. I to dlatego, że Klient udzielał się charytatywnie, pomagał organizować imprezy dla dzieci z biednych rodzin, przygotowywał paczki świąteczne, karmił bezdomnych. Oczywiście, w tym przypadku próba wydziedziczenia okazała się bezskuteczna, gdyż działalności mojego Klienta nie można było uznać za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego.
Na uwadze mieć także należy, że jeśli uprawniony do zachowku zmieni swoje postępowanie i od momentu sporządzenia testamentu, zawierającego oświadczenie o wydziedziczeniu, do chwili otwarcia testamentu będzie żyć w zgodzie z wolą spadkodawcy oraz zasadami współżycia społecznego, wydziedziczenie będzie można podważyć.
b) Uporczywe niedopełnianie obowiązków rodzinnych względem spadkodawcy, za które uznaje się choćby brak pomocy w chorobie, nieuiszczanie alimentów, brak szacunku czy zdradzanie małżonka.
c) Dopuszczenie się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu, wolności albo rażącej obrazy czci. O ile dopuszczenie się przestępstwa raczej nie wymaga szerszego komentarza, o tyle obraza czci już częściej wywołuje kontrowersje. W przypadku jednorazowej słownej obrazy rzadko będziemy mieli do czynienia z „rażącą” obrazą czci. Nie trudno sobie jednak wyobrazić jednorazową obrazę czci, której uprawniony do zachowku może się dopuścić czynem i która będzie rażąca. Z pewnością za taką będzie musiał zostać uznany czyn polegający na wygonieniu uprawnionego do zachowku z domu, gdy jest on nago, a w koło krążą inne osoby, a i takie zdarzenia mają miejsce.
O ile w przypadku poprzednich przesłanek czyn musiał być „uporczywy”, o tyle w przypadku wskazanego przestępstwa, popełnionego wobec spadkodawcy lub jednej z najbliższych jemu osób oraz w przypadku obrazy czci, już jedno zdarzenie może być podstawą do wydziedziczenia.
Wydziedziczenia należy dokonać w testamencie, pamiętając aby przyczyna wydziedziczenia została dokładnie sprecyzowana, co zminimalizuje ryzyko jego podważenia.
Przyczyna wydziedziczenia nie musi być określona przez użycie zwrotów i wyrażeń ustawowych, ale powinna być na tyle jasno sformułowana, aby nie było wątpliwości, że zostały spełnione ustawowe przesłanki.
Warto także zaznaczyć, kiedy będziemy mieć do czynienia z bezskutecznością wydziedziczenia.
Mogą ją bowiem spowodować następujące okoliczności:
1. wygaśnięcie przesłanek uzasadniających wydziedziczenie po sporządzeniu testamentu, albo niespełnienie przesłanek niezbędnych do wydziedziczenia (a więc, gdy uprawniony do zachowku nie dopuścił się żadnego czynu, uzasadniającego wydziedziczenie, a mimo to spadkodawca próbował go wydziedziczyć),
2. Przebaczenie będzie skuteczne, gdy spadkodawca dokona go z właściwym rozeznaniem. Skuteczne może więc przebaczenie dokonane także przez osobę ubezwłasnowolnioną, gdy znajduje się ona np. w stadium remisji choroby. Nie jest przy tym konieczne, aby przebaczenie nastąpiło w jakiejś szczególnej formie. Najczęściej dochodzi do niego przez zmianę testamentu i powołanie uprzednio wydziedziczonego do spadku, odwołanie testamentu, ale możemy mieć z nim także do czynienia np. w formie ustnej. Pamiętać przy tym należy, że jeśli spadkodawca ustnie przebaczył uprawnionemu do zachowku, uprawniony będzie musiał tę okoliczność udowodnić, zgłaszając choćby dowód ze świadków.
A co powinieneś zrobić, jeśli spadkodawca będzie chciał się bezpodstawnie wydziedziczyć ? Oczywiście za jego życia najlepiej by było, aby zmienił, albo odwołał testament, w którym próbował Cię wydziedziczyć. Zazwyczaj jednak o próbie wydziedziczenia dowiadujesz się już po śmierci spadkodawcy i po otwarciu testamentu. Wtedy można podważać skuteczność wydziedziczenia w następujący sposób:
a) przez podważenie testamentu,
b) wykazanie bezskuteczności wydziedziczenia w toku postępowania sądowego o zapłatę zachowku.
Czasem jednak wcale nie opłaca się podważać wydziedziczenia. Z taką sytuacją będziemy mieć do czynienia, gdy spadkodawca wydziedziczy daną osobę, a nie wydziedziczy jej małoletnich lub trwale niezdolnych do pracy zstępnych, dzięki czemu otrzymają oni zachowek w wyższej kwocie.
Pamiętaj ! Przed zastosowaniem niniejszego wpisu w praktyce, zapoznaj się z nim dokładnie, a najlepiej skonsultuj się ze mną drogą mailową lub osobiście, gdyż każdy przypadek jest inny, a porady niewłaściwie zastosowane, zagrażają życiu i zdrowiu Twojemu i Twoich bliskich ?
Pozdrawiam,
Bernadetta Parusińska- Ulewicz
Adwokat
